Monday, October 27, 2008

Sulu mahardika part II






In nukilan ini kiyawa daing ha buk siyulat hi Bro. Neldy “Sulu Archipelago: The Islands of Pearls and its Philosophy Behind” bilang padduman ha buk siyulat hinda Bro. Neldy ha Sinūg in gulalkabtangan (title) niya “Nusulan sin Sulu Tattap Mahardika’” (History of Permanent Independent Sulu)
TIBAHAGIAN I



Bud Tumantangis view in Sulu
140920081005.jpg

KAPŪAN SUG Ngan Niya In Lupa’ Sug labi tanyag pagtawagun Sulu ha kahula’-hulaan sin Sātan-subangan Asia (Southeast Asian Nations). Bihaun in Lupa’ Sug bang kita imiyan Sulu in siya hambuuk pasisil sin Hula’ Pilipinas, piyalamud sin parintah Kastila ha waktu nagtukbal sin Pilipinas pa Milikan labay daing ha katas piyagjanjian pagtawagun “Treaty of Peace” diyawatan ha Paris sin petsa 10 Disimbir tahun 1898. In Lupa’ Sug aun pamarintah nagtagna’ daing kan Raja Baginda Ali ha tahun 1390. Nahinang siya hula’ aun ukum-sakup (sovereignty) ha tahun 1405 amuna in Sultaniyah sin Lupa’ Sug (Sultanate of Sulu) nagtagna’ daing kan Sultan Syariful Hashim Sayyid Abubakar.In Lupa’ Sug tanyag siya ha kahula’-hulaan sin dunya tattap mahardika’ iban wayi nasakup sin kastila 321 tahun (1578-1899) 47 tahun sin Milikan (1899-1946), 4 tahun sin Jipun (1942-1945) iban 62 tahun sin manga Filipino (bataan hi King Philip II) (1946-2008). Sambat da sin kamaasan ha laum kalangan “daing ha Kastila pa Milikan wala’ kiyarapatan”, sambil na pa timpu Jipun iban Pilipino. In Lupa’ Sug pagtawagun “Hula’ Anud sin Dagat Sug”. In parkataan Sug nakawa’ siya daing ha parkataan Suluk iban Suk, in ngan Suluk daing ha Ahlul Suluk. Unu baha in ngan sin Lupa’ Sug ha wayi pa siya kiyanganan Suluk daing ha Ahlul Suluk iban Sulu, bukun baha Buansa, Maimbung, Patikul, Parang iban Luuk? Tunggal tuhan in nākaingat!In maana sin Suluk kusug sin mu’jijat atawa tibayhuan sin mu’jijat pa pagtuhan. In Suluk bang utungun pa Islam iban dān sin Sufi in maana niya magad ha tiranan sin pagtuhan agad in tiranan sin laum (haqiqa) iban guwa (syariah) sin Islam. Lamud ha Suluk in mag-ingat sin tuhan, manga tanda sin tuhan, kasabunnalan, maghati iban mag-ingat sin ginhawa baran, mag-ingat sin guna iban maana sin kabuhi. Kabakan in parkataan Suluk ha laum sin Maha Sutsi Kur’an daing ha "Faslooki" ha Surah 16, An-Nahl (Pussukan) ha ayat 69: Faslooki subula rabbiki zululan (magad ha tiranan sin tuhan mu maluhay [kayimu]). In manga tau miyamagad ha tiranan sin tuhan niya pagtwagun Salik.Tanyag da isab in Lupa’ Sug sin kakaya’kayaan iban puunan sin manga mussa’ ha pagiipatan kaniya ha Pū Marunggas sambil siya natawag suk sin Arab in maana niya lungan sin tabu’ biya’ sin ha hula’ Arab. Bang agaran in ngan sin Lupa’ Sug subay “Hula’ Pānabuan“, pagtawagun sin Lannang “Suung”, Tiyanggi isab in pagtawag sin Kastila. Tanyag da isab sin buhangin puti’ ha Igasan (Quezon Beach) iban Bangas (Ramos Beach) iban hulaan sin manga kalang (coral reefs).In Lupa’ Sug atawa Sulu masuhul pagiyanun “Hula’ sin Tau Maisug”.Lungan SākupIn kapūan Sulu, in puunan dairah tagna’ Buansa, bihaun Jolo kakitaan ha sātan-sadlupan sin Pilipinas ha gi’tungan sin Mindanao iban Borneo iban ha tungaan sin manga kalauran Celebes iban Sulu. Tagnaan daing ha Basilan pa Tawi-Tawi, lamud na in 970 pū, labi 400 in taga nga iban 500 in wayi pa ngan. Timitindug ha unahan sin laud Sug in parasahan lindu-randam bang in Tausug dumatung iban tumaykud na, amuna in pinaka mataas bud lupa’ Sug, Bud Tumantangis ha Indanan; in kaibanan amuna in Bud Sinumaan, Bud Dahu (miyustak ha Tahun 1641 iban 1897), Bud Bagsak in Patikul, Bud Kaha, Bud Datu ha Indanan, Bud Tukay ha Parang iban Bud Bongao ha kapūan Tawi-Tawi.
Pū Pasisilan
Kapūan Basilan: Isabela, Lamitan, Lantawan, Maluso, Sumisip, Tipo-Tipo, Tuburan and Akbar.
Kapūan Sulu: Indanan, Jolo, Kalingalan Caluang, Lugus, Luuk, Maimbung, Marunggas, Old Panamao, Pandami, Panglima Estino (New Panamao), Pangutaran, Parang, Pata, Patikul, Siasi, Talipao, Tapul and Tongkil (Bangingi).
Kapūan Tawi-Tawi: Balimbing, Bongao, Cagayan de Sulu/Tawi-Tawi, Languyan, Sapa-Sapa, Simunul, Sitangkai, Sibutu, South Ubian, Tandubas, Taganak and Bakungan (Turtle Islands).
Laud SuluIn Laud Sulu kakitaan ha sadlupan sin dagat Pacific (Pacific Ocean). Nābahagi daing ha Laud sin Sātan Sina’ (South China Sea) ha uttra-sadlupan sin Palawan (pū bantuk Kalis), daing ha laud Celebes (Celebes Sea) ha sātan-subangan sin Kapūan Sulu. Bang pa sātan-sadlupan amuna Sabah iban ha uttara-subangan amuna in Negros, Panay iban Mindoro ha Visayas.Ha Laud Sulu nakabutang in Hulaan laum dagat Kabangsaan Tubbataha (Tubbataha Reef National Marine Park), hambuuk daing ha manga tampat sin Pusaka Dunya (World Heritage Site). In Tubbataha parkataan sin Sama-Badjau maana niya Hunasan Mahaba ha Sinug. Kakitaan da isab ha Laud Sulu in hambuuk daing ha manga ista’ asibi ha dunya amun “dwarf pygmy” atawa “Pandaka pygmea”. In Laud Sulu hulaan sin umbul hambuuk malaggu’ mussa ha dunya “Mussa sin Allah” atawa “Pearl of Allah” Pictada maxima. Hiyumput sin American Museum of Natural History sin tahun 1939. Masuhul pagtawagun sin tau “Mussa’ hi Lao Tzu” or “Pearl of Lao Tzu” daing ha manangkay dakula’, Tridacna gigas.
Dayahan in Laud Sulu ha Lana (oil) iban jajakan sin ista’ Tuna iban kaibanan pa ginisan ista’paglabay pa dagat Pacific, sambil biyanubanu paglawagan Lana sin Exxon Mobil sin Milikan, amun dakula’ magpaguwa Lana ha dunya ha tahun 2009[1]
[1]Bassaha in siyulat hi Nelson Singson Dino. Nukilan wayi pa kiyapaguwa, “Sulu Archipealgo: The Islands of Pearls and its Philosophy Behind”, August-Septemter 2008 (Sya’ban-Ramadan, 1429). Melaka, Malaysia

No comments: