Monday, October 27, 2008

usulan sin Sulu "part II"






In nukilan ini kiyawa daing ha buk siyulat hi Bro. Neldy “Sulu Archipelago: The Islands of Pearls and its Philosophy Behind” bilang padduman ha buk siyulat hinda Bro. Neldy ha Sinūg in gulalkabtangan (title) niya “Nusulan sin Sulu Tattap Mahardika’” (History of Permanent Independent Sulu). TIBAHAGIAN II




Maubuh Beach in Sulu
Maubu Beach

TAU NAGHUHULA’

In tau Sulu pagtawagun Tausug, masuhul pagtwagun Tau Tabu’ pasalan sin panghati sin Arab sin Sug laung na Suq in maana “Tabu” atawa “Lungan Tabu’”. In Tausug tanyag hulubalang iban giyulal pihak landu’ maisug sumagawa bang palawumun in lawan niya in Tausug bugaan sabab mabuga sila pa Tuhan iban mabuga maghinang mangi’ amun manjari makamudarat sin iman nila pa tunggal Allah. In Tausug imisug iban timawakkal misan masalay jasad ha ngan sin pagbaugbug sin hula’ iban kalimayahan nila daing ha panindas sin dāyu. In pagtawag sin tau Mindanao iban Bisaya ha Tausug “Sulug” nagdarā maana “Sug sin Dagat”. Biya’ sin Sinulog Festival “biya’ sapantun anud Sug sin Dagat” ha Cebu ‘Sugbu’ City, Visayas, Pilipinas daing ha parkataan sin tau Cebu iban Ilonggo ‘sulug’ in maana niya Sug sin Dagat [1].
In Tausug pagtawagun da isab Suluano iban Joloano sin Tagalog ha Luzon, Pilipinas iban Kastila hatiniya tau daing ha Sulu atawa Jolo. Laung na in parkataan Jolo kiyawa daing ha parkataan sin Lannang “huliang” atawa “huliaw”, in hatiniya “malingkat”, marai’ ha pangatud nila in Tausug malingkat, marayaw iban baing murahun. Kiyawa da isab kunu’ in parkataan Jolo daing ha ha’lu atawa hallu amun hipagbabayu sin Tausug di’ katu’liran sin Kastila hangkan nahinang Jolo.
Kabakan da isab daira in ngan Jolo ha MCDowell, Sadlupan Virginia, Himpunan sin Hula’ Milikan (West Virginia, United States of America), sa’ bukun tantu bang in daira ini kiyawa daing ha ngan Jolo amun ha Kapūan Sulu. In pagtawag sin tau sadlupan ha Tausug “Sulus”. Pagtwagan pa in Tausug, Moro Sulu atawa Tausug Moro sin Kastila sīngud sila ha Moors sin Morocco iban Mauri sin Mauritania, hatiniya in Moro laung na “Biya’ Moor”. In the Tausug mapantuk ha pagtulak-tulak sambil in Kappal bubunu’ sin Kastila di Makaatu’ sin Banug nila.
Awal Tau SuluKiyabayta in tau nakauna ha Lupa’ Sug timampat ha Maimbung in ngan hi Indira Suga. In Tausug himpunan sin Awal Pihak:
1. Tau Buranun2. Tau Taguima3. Tau Baklaya4. Tau Banjar5. Tau Dampuan
In Tau Buranun/Budanun/Tau Bud – amun awal tuud naghuhula iban ugduk hula’ ha kabudburan sin Sulu, in hambuuk amuna in Maimbung.
In Tau Taguima/Tagime/Tagimaha – Tau Gimba ha Sinug. In Taguima, Tagime iban Tagimaha ngan awal sin Pū Basilan kiyawa’ daing ha ngan hi Datu Taguime, pangtungud hi Sultan Kudarat sin Mindanao amun nagnanakura’ sin wayi pa Kastila. In puuna dairah niya ‘Pasangen’ bihaun Isabela City, Uleyan hambuuk pa ngan awal sin Basilan kiyawa’ daing ha ngan sin Bud ha gi’tung sin Pū, giyantian pa Matangal daing ha Bud Matangal ha Tuburan, Tagime [2] in puuna dairah.
In Basilan kiyawa’ da isab daing ha ngan hi Datu Bantilan iban basi’ iban batu balani. Laung sin kaibanan magsasalasila atawa magnunusulan in Taguima, Tagime iban Tagihama datung daing ha Uttara-subangan sin Ginlupaan Mindanao amun pagiyanun Butuan City ampa himula’ pa Buansa bihaun Jolo. Manjari bunnalun in panayma’ nila ini sumagawa manjari da isab putingun sabab in pagdagang nakauna madtu-mari ha Ginlupaan Mindanao iban Kapūan Sulu amun nagpalawak sin pagdagang iban sin Lannang ha hika 13 iban 14 abad (13th and 14th centuries) iban in tau Butuan marai daing Basilan atawa Buansa. Misan hadja in ngan Butuan timingug na daing ha Bahasa Sug.
In Tau Baklaya – kiyakahagad daing ha Sulawesi, Indonesia timampat ha Patikul hangkan marai’ aun tanjung ha gi’tung sin Sulawesi pagnganan “Tanjung Sulu” [3].
In Tau Banjar – kiyakahagd daing ha Kalimantan, Borneo, Indonesia ha Banjarmasin [4], tanyag ba sambil pa bihaun hambuuk pihak ha Sabah, Borneo, Perak, Malaysia.
In Tau Dampuan atawa Tau Champa – in Champa hambuuk hula’ taganusulan ha Indochina, amun Vietnam. Dampuan kunu’ in siyupuhan sin aymuka iban bantuk sin bayhu sin Tausug [5]. In Champa hambuuk awal pamarintah bihaun Sātan iban gi’tung sin Vietnam [6], Cambodia [7] iban Sātan Annam [8]. In Dampuan daing da isab ha tau awal sin Papua New Guinea [9].
Ha tahun 900, kusug sin pagdagang nakataabbit magpindah hula’ ha manga tau daing ha Champa, pagtawagun Orang Dampuan, pa Kapūan Sulu, nakapamikit pa the Buranun amun purul tau awal iban ugduk hula’ sin Sulu. Lamud ha pagpindah hula’ ini in daing ha Banjarmasin, pagtawagun Orang Bandjar nakapamikit da isab ha tau Sulu, nagdara adat sin tau India. Subay kahatihan iban di’ kalupahan in tau Champa iban tau sin Banjarmasin daing ha līuran sin Austronesia [10].Tau Sulu Bihaun1. Tausug2. Badjao3. Sama4. Yakan5. Jama Mapun
Tausug in in pihak mataud ha ginlupaan sin Sulu pagtwagun Suluk sin Malayu (Brunie iban Malaysia), Yakan [11] pagtawagun Sameacas [12] sin Kastila nakahula’ ha Basilan, Sama daing ha Sama-sama daing da isab ha parkataan Tagalog ‘pakisama’ hatiniya maluhay dahun magbagay-bagay, kamatauran naghuhula’ ha pū Tawi-Tawi , Jama Mapun pagtawagun Kagayan naghuhula’ ha in Cagayan de Sulu/Tawi-Tawi atawa Mapun “sadlupan”, Tawi-Tawi, marai’ bang ha parkataan Sinug in maana sin mapun “mahapun”. In Badjao ngan sin katan tarbilang ha pihak sin Sama, daing ha parkataan sin Brunie iban Malaysia Berjau [13]. Kabakan da isab in manga Badjao ha pasisilan sin Australia, Borneo, Indonesia, iban Sabah, Malaysia.
In tau Kapūan Sulu pagtawagun daing ha ngan sin hula iban pū nila biya’sin Parianun, Tau Pangaturan; naghuhula’ ha pū Pangutaran, Tau Tapul daing ha pū Tapul, Tau Siasi daing ha pū Siasi, Tau Tawi-Tawi daing ha pū Tawi-Tawi. Tau Lugus daing ha pū Lugus, Tau Pandami, daing ha pū Pandami, iban Tau Pata daing ha pū Pata iban Luwaan kiyakahagad daing ha dugu Sama-Caucasian (Australia), Pala-u ngan daing ha tau guwa’ daing ha kahalan iban daing ha hula’ Republic of Palau sumagawa in sila in katān “Tausug” tau iban citizen sin kapūan Sulu iban Sabah; hambuuk bangsa ha jaman sin kusug sin Sultaniyah sin Sulu.
Pangaddatan sin Tausugv Mabaugbugv Maisugv Mapatay ha ka-Islamv Maaddatv Matawwakalv Masipug Mangayuv Masipug manghuwat-huwatv Mapangandulv Mapasu' atayv Baing Murahunv Baing lasahun
Bahasa Sug
In manga bahasa sin Sulu amuna in Bahasa Sug iban Sinama. In bahasa sin Yakan, Jama Mapun, Bajau, Sama, Pangutaran iban Bangingi daing ha kaginis sin Sinama atawa Siama. In Bahasa Sug bissara ha Kapūan Sulu, Palawan, Mindanao, Sabah Malaysia iban Borneo Indonesia. In Bahasa Sug guwa’ daing ha bahasa Malayo-Polynesian umanggil pa bahasa sin Visayas; amun Cebuano, Boholano, Ilonggo, Higaunon, Hiligaynon iban Waray-waray iban bahasa ha Mindanao; biya’ sin Butuanon, Tandaganon, Cantilanon, Kamayo, Surigaonon, Kaagan, iban Sangir. Aun da isab parkataan ha Bahasa Sug kabakan ha Bahasa Melayu, Arab iban Sanskrit. Sumagawa in Bahasa Sug aun bidda’ niya iban sin kaibanan manga bahasa amun nakadihil martabbat ha Tausug.
In pagusal atawa pagbissara sin Bahasa Sug pagtawagun Sinug amun nabahagi ha dugaing ginisan bahasa amun kabiyaksahan paggulalun Parianun iban Gimbahanun. Aun da isab aliyan ha Bahasa Sug magbidda daing ha pasisilan, kapūan iban hula’; biya’ na sin Sinugan Tapul, Sinugan Luuk, Sinugan Parang, Sinugan Pata, Sinugan Siasi, Sinugan Patikul, Sinugan Lugus, Sinugan Indanan, Sinugan Tungkil, Sinugan Sama iban Sinugan Sabah. Aun pasisilan ha Lupa’ Sug magsibu’ in aliyan. In Bahasa Sug pagiyanun lingua franca, hatiniya iyuusal sin katan pihak iban tiyayma’ “Bahasa Kabangsaan” atawa “Bahasa humput sin Hula’” sin Sultaniyah sin Sulu iban Sabah. Iban in Bahasa Sug lamud ha nagpasangput laas tanda-kapurul sin pagpulitik iban pagagama.[1]Hawkins, Joyce M, 2006. “Kamus Dwibahasa Oxford Fajar, Inggeris-Melayu, Melayu-Inggeris”, Edisi Keempat, Selangor, Malaysia.
[2] Wikipedia, the free online encyclopedia, Sulook in relation to Islam and Sufism.
[3]Asreemoro, 2007. “Tausug dan Kesultanan Sulu”, Kuala Lumpur, Malaysia.
[4] Tampat piyagbunuan pagtawagun “the battle of the clouds or the Bud Dajo Massacre” ha Tausug lamud in manga bata-bata iban kababaihan sin sundalu Milikan ha petsa 5 sin March tahun 1906 ha babaan hi General Leonard Wood. In Bud Dahu solfataric cinder cone pagtawgun in kaibanan bud biya’ Bud Tumantangis, Bud Datu, Bud Kaha, Bud Sinumaan iban kaibanan pa ha Sulu, pyroclastic volcano magusbu abuh basaltic, kiyabayta miyustak sin tahun 1641 iban 1897. A biophysical Assessment of the Philippine of the Sulu-Sulawesi Marine Ecorregion - WWF Philippines, 2003. In cinder cone Bud Dahu kiyabayta aun phreatic bustak ha 1641 and 1897.
[5]Tampat piyagbunuan ha Tausug sin petsa 11 1913 sin sundalu Milikan ha babaan hi General John Pershing. Biyutang ha www.vikingsword.com Ethnographic Arms & Armor Forum, ha waktu sin bunu’ ini hi general Pershing nagpara sult ha asawa niya imiyans "the fighting was the fiercest I have ever seen." The Moro fought like devils. "They are absolutely fearless, and once committed to combat they count death as a mere incident."
[6]Micheal Schück Montemayor, 2005. “Captain Herman Leopold Schück: The Saga of a German Captain in 19th century Sulu-Sulawesi Seas”. University of the Philippines Prees, Diliman, Quezon City, Philippines. Pg 82.
[7]Business - ExxonMobil plans oil exploration project in Sulu - INQUIRER.net Article by Lira Dalangin-Fernandez, First Posted 03:26:00 06/14/2008, and Exxon Mobil's proposed Sulu oil Explo opposed, MindaNews, Tuesday, 24 June 2008 10:34.
[8] http://en.wikipedia.org/wiki/Hikaru_Sulu. George Takei recalled Gene Roddenberry wanted the character to represent all of Asia, which symbolized the peace of the Trek universe in spite of the numerous wars in the continent. Roddenberry did not want a nationally specific surname, so he looked at a map and saw the Sulu Sea "He thought, 'Ah, the waters of that sea touch all shores”, and “that's how my character came to have the name Sulu.

No comments: